Na czym polega obowiązek alimentacyjny?
Osoby starsze, które nie są w stanie utrzymać się samodzielnie, mają prawo oczekiwać odpowiedniej pomocy od członków rodziny. Prawny obowiązek zapewnienia im pomocy powstaje w sytuacji, kiedy osoba starsza znajdzie się w niedostatku.
Niedostatek rozumiany jest nie tylko jako sytuacja braku jakichkolwiek środków do życia. Stan ten występuje również wtedy, gdy osoba starsza nie potrafi w pełni zaspokoić własnymi siłami i z własnych środków swych usprawiedliwionych potrzeb
Obowiązek dostarczania środków utrzymania osobie potrzebującej, poza świadczeniami pieniężnymi, może polegać na zapewnieniu potrzebującemu mieszkania, opieki lekarskiej i domowej[1], w zależności od okoliczności danego przypadku.
Kto jest zobowiązany?
W świetle polskiego prawa, do dostarczania środków utrzymania osobom w niedostatku zobowiązani są krewni w linii prostej oraz rodzeństwo (jest to tak zwany obowiązek alimentacyjny)[2]. Należy jednak pamiętać, że przede wszystkim to na małżonku osoby potrzebującej spoczywa obowiązek dostarczania drugiemu małżonkowi środków utrzymania[3]. Dopiero w następnej kolejności osoba potrzebująca ma prawo żądać pomocy od swoich dzieci. Jeżeli natomiast dzieci nie są w stanie sprostać obowiązkowi, do pomocy zobowiązane będą wnuki. W dalszej kolejności, osoba starsza będzie mogła domagać się odpowiednich świadczeń od rodzeństwa oraz ich rodzin.
Osoby obciążone obowiązkiem alimentacyjnym znajdujące się w tym samym stopniu pokrewieństwa względem potrzebującego będą zobowiązane do pomocy w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym oraz majątkowym. Obowiązek ten w odniesieniu do dalszego krewnego będzie powstawał dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej linii albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub wiązałoby się to dla niej z nadmiernymi trudnościami[4]. Oznacza to, że osoba starsza będzie mogła sądowo domagać się pomocy od swoich wnuków dopiero wtedy, gdy swojego obowiązku alimentacyjnego względem niej nie będą mogły spełnić jej dzieci.
Jakie warunki muszą zostać spełnione do sądowego dochodzenia pomocy?
Choć trudna sytuacja finansowa osoby starszej nie powoduje automatycznie powstania względem niej obowiązku alimentacyjnego, może ona wystąpić do sądu z powództwem o alimenty przeciwko członkom rodziny. Skierowanie pozwu przeciwko swojemu dziecku możliwe będzie, o ile osoba potrzebująca nie pozostaje w małżeństwie lub jego były małżonek nie może być już obciążony na podstawie prawa obowiązkiem do dostarczania środków utrzymania. Ponadto, aby osoba starsza uzyskała sądowe zasądzenie alimentów, konieczne jest ustalenie przez sąd, że znajduje się ona w niedostatku oraz że zobowiązani są zdolni do sprostania obowiązkowi, uwzględniając ich możliwości zarobkowe i majątkowe.
[1] Wyrok Sądu Najwyższego z 6 maja 1967 r., III CR 422/66.
[2] Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, art. 128 (Dz.U.2020.1359).
[3] Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, art. 130 (Dz.U.2020.1359).
[4] Ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, art. 132 (Dz.U.2020.1359).